start > cultuursite > Strijd tegen de windparken
Strijd tegen de windparken
work in progress
De energiebedrijven hebben Sápmi ontdekt als een van de gebieden waar ze groots kunnen uitpakken met hun windparken. Dat ze daarmee de Samische leefwijze in gevaar brengen is voor hen een minor detail. De Samen rest weinig anders dan een gang naar de rechter. Op deze pagina bespreek ik twee grote projecten van de energiebedrijven en de reactie van de Samen daarop:
Windparken van Fosen-vind - Trondheim,
Windparken Davvi en Borealis - Finnmark.
1. Windpark Fosen-vind - Trondheim
In 2016 begon Fosen-vind met de bouw van zes windparken op het schiereiland Fosen even ten Noorden van Trondheim. Twee van die windparken - Roan en Storheia - liggen midden in het wintergraasgebieden van de rendieren.
Zie voor een introductie onderstaande video How Wind Farms Are Making Reindeers Fade in Norway.
De video is in het Engels, duurt 3,5 minuten en is van uitgever Bloomberg Quicktake.
Zie ook als introductie de video Earth, wind and reindeer: Lapland herders on a crusade to save their way of life, News Agency AFP
De Samen zien zich in hun voortbestaan bedreigd en voelden zich ook niet serieus genomen bij de besluitvorming. 1. Ze togen naar de rechter om de door de Staat aan Fosen-vind verleende concessie aan te vechten.
Het gaat de Samen bij deze rechtszaak niet alleen om het onmogelijk maken van de aloude traditie van het hoeden van rendieren, maar ook om het behoud hun Zuid-Samische cultuur die hier nauw mee verbonden is. Het gaat kortom om hun inheemse rechten in Noorwegen. Het hoeden van rendieren in Zuid-Samische gebieden wordt bovendien beschouwd als voorwaarde voor het voortbestaan van de Zuid-Samische taal, een taal die door Unesco als zeer bedreigd wordt beschouwd.
De Samische Raad legde in 2018 de zaak voor aan het Comité van de Verenigde Naties voor de uitbanning van rassendiscriminatie. Dit comité verzocht de Noorse regering de bouw voorlopig neer te leggen totdat er meer duidelijkheid in de zaak was. De Noorse regering gaf hier geen gehoor aan. In 2019 werden de windparken in gebruik genomen.
1.1. Beslissing hooggerechtshof
Op 11 oktober 2021 kwam het Noorse hooggerechtshof tot een unaniem besluit.
De Samen hebben een cultureel recht op het houden van rendieren op grond van artikel 27 van het VN inzake burgerrechten en politieke rechten.2
De door de Staat gegeven concessie aan Fosen-vind is daarmee in strijd en daarom nietig.
Dat recht kan niet terzijde worden geschoven door klimaatbelangen, omdat de bescherming van hun inheemse culturele rechten onder zowel Noors als internationaal recht absoluut is, aldus de rechtbank.
Dat wil zeggen dat de rechten van de Samen, als minderheidsgroep, niet weggestreept kunnen worden tegen andere rechten zoals die van de meerderheidsbevolking.
Het hof oordeelde dus dat het verweer van de Staat dat de windmolens bedoeld zijn om de milieudoelstellingen van Noorwegen te behalen in deze zaak niet relevant is. Het algemene mensenrecht op een gezond milieu gaat niet boven dat van de rechten van de Samen als inheems volk.
Bovendien oordeelde de rechtbank dat er in de onderhavige zaak geen echt conflict was tussen milieubelangen en inheemse rechten, omdat er andere gebieden in Noorwegen zijn waar windturbines kunnen worden geïnstalleerd zonder de rechten van de Samen te schenden (bron Library of congres, 11 oktober 2021.).
De advocaten van de Samen concluderen dat de uitspraak maar één ding kan betekenen: stopzetten en ontmantelen van de windparken. Een reactie van de regering bleef uit.
Een van de rendierherders verzucht:
De wieken van de windmolens bleven ondanks de uitspraak onverminderd op volle kracht doordraaien.
1.2. Groen kolonialisme
Anderhalf jaar later blokkeren actievoerders op 28 februari 2023 het ministerie van Olie en Energie. Onder hen Greta Tunberg, de Zweedse klimaatactiviste.
De Volkskrant schrijft: Het ministerie van Energie is bezig met een onderzoek naar de precieze effecten van de windmolens op de rendieren. Energieminister Terje Aasland zei dinsdag tegen de demonstranten voor zijn ministerie dat de regering van plan is een beslissing te nemen, maar dat daarvoor eerst meer informatie nodig is. ‘Er is hier sprake van strijdige belangen, en we moeten een oplossing vinden die de tand des tijds kan doorstaan’, aldus Aasland, die zei dat het onderzoek nog wel een jaar kan duren.(Volkskrant 28 februari 2023).
Hiermee laat de regering zien dat ze zich maar weinig gelegen laat liggen aan de uitspraak van de hoogste rechter. Die stelde immers dat het recht van de Samen in deze zaak absoluut is.
Greta Tunberg en Samische activisten noemen dit groen kolonialisme. In naam van klimaatverandering worden de rechten van de Samen terzijde gesteld. We zien dit ook bij milieuvraagstukken. De Noorse regering stelt uit naam van bescherming van het milieu quota in voor de visvangst van de Samen en de aantallen rendieren die ze mogen hoeden. Alsof de Samen zelf niet in staat zouden zijn om op verantwoorde wijze met de natuurlijke hulpbronnen om te kunnen gaan. Zie voor de visvangst de pagina Strijd: de Deatnu (Tana/Teno) rivier
1.3. Zie verder
Nomadenvolk vecht tegen windmolens, reportage van Jeroen Visser, Volkskrant 21 mei 2022. Dit is een prachtige reportage met veel beeldmateriaal.
National wind watch, 4 november 2021
Inkstick, The Costs of Choosing Wind Power, A message from a Sámi youth., 8 augustus 2022. De jonge Same Sunna Svendsen houdt een hartstochtelijk pleidooi tegen de verdere vernietiging van Sápmi door mijnbouw en windindustrie (in het Engels).
2. Windpark Rásttigáisá- Finnmark
Grenselandet AS, een joint venture van private olie en windenergiebedrijven wil twee windparken – Davvi en Borealis – bouwen in de gemeenten Lebesby en Tana in Finnmark. Het zou het op een na grootste windpark van Noorwegen worden, op die van Fosen-vind na. De parken zijn geprojecteerd even ten Noord-Oosten van de voor de Samen heilige berg Rásttigáisá.
Pittig detail: de stroom zou vooral ten goede moeten komen aan het elektrificeren van de olie- en gasindustrie zelf (zoals de installaties in Hammerfest). (zie rapport Statnet, Kraftsystemet i Finnmark, Analyse av behov og tiltak etter 2020.
De parken moeten worden gebouwd in een van de laatste nog niet aangetaste delen van Finnmark.
Op de website van motvind.org wordt het gebied als volgt gekarakteriseerd:
In 1996 en 1999 heb ik in dat gebied prachtige wandeltochten gemaakt. Klein leed: ik heb tijdens die tweede tocht de as van mijn moeder uitgestrooid vlakbij het gebied waar nu de windparken zijn gepland. Juist omdat het zo'n groots open landschap is.
Grenselandet AS publiceerde in oktober 2019 een informatiebrochure (in het Noors), waarin ze haar plannen uiteenzet. Er zullen afhankelijk van de nog te maken keuzes tussen de 100 en 267 windmolens worden geplaatst. Om het geheel te ontsluiten wordt naast de toegangsweg van 13 km nog eens 120 km aan gruiswegen van 5 meter breed aangelegd.
De Samische raad heeft zich uitgesproken tegen het project:
De voorzitter van de Samische raad voegt daar aan toe:
Het bouwen van het windmolenpark met bijbehorende wegen en hoogspanningslijnen zou in strijd zijn met de ILO-conventie nr. 169 over de rechten van inheemse volkeren en artikel 27 van het internationale VN-verdrag over burgerrechten en politieke rechten.
De Samische Raad maakt zich vooral zorgen over de windenergieprojecten omdat de staat Noorwegen eerder in 2018 niet voldeed aan het besluit van het VN-comité voor de uitbanning van rassendiscriminatie (CERD) om de bouw van het windenergieproject Fosen-vind stil te leggen. (zie hierboven onder hoofdstuk 1)
Een vertegenwoordiger van een van de participanten in het project St1 heeft publiekelijk verklaard dat het Rastigaisa-gebied arm is wat betreft het aantal natuurlijke soorten. Dit is, aldus Holmberg, een verkeerde benadering omdat het aantal soorten niet de enige of belangrijkste indicator is. In werkelijkheid zijn er meer dan 200 plantensoorten in het Rastigaisa-gebied (waaronder een bijna bedreigde soort Dryas octopetala) die gespecialiseerd zijn in de ijzige en winderige omstandigheden van de heuvels en afhankelijk zijn van de aanhoudende sneeuwgebieden daar. Het Rastigaisa gebied is onder andere belangrijk voor de bedreigde poolvos en de kleine kolgans. Dit is een van de laatste onbebouwde grote berggebieden in Europa en is van onschatbare waarde voor recreatief gebruik van de natuur.
Volgens WWF-experts zijn de hooggelegen gebieden inherent minder soortenrijk dan de meer zuidelijke gebieden, maar ze zijn vooral van onschatbare waarde voor de toendra plantensoorten die worden bedreigd door klimaatverandering, zegt Holmberg.
In 2020 trad de Samische schrijfster en performer Siri Broch Johansen op tijdens een protest bijeenkomst in Levajok met het slamgedicht 'Park'. Het gedicht is in het Noors. Maar ook als u geen Noors verstaat is het de moeite waard.
U kunt het hele gedicht nalezen op de site Kilden.
3. Tot slot
Als het aan de energiebedrijven ligt, blijft het niet bij bovengenoemde projecten. De brochure van Grenselandet AS bevat een plaatje met een overzicht van de verschillende projecten.
Deze pagina belicht de windparken in Noorwegen. In Zweden spelen vergelijkbare zaken. Julia van Raalte geeft daar in haar artikel The Sami Reindeer Herders of Sweden informatie over. Ik citeer enkele passages:
[..] Although Sweden claims that they care about the preservation of the Sami culture, the country also violates Sami land rights when it is in the country’s best interest.
It is tragic for the Sami to see their land destroyed since any land they use for herding is sacred to them. 'Being a reindeer herder, the strongest Sami symbolic act in Swedish Sami culture, means having a natural but exposed position in the Sami community. This means that the occupation should not be viewed as ‘just a job’ but also as a position that is important to one’s existence as a Sami'.
This highlights the serious concerns of the Sami regarding the wind farm construction in their grazing land. Their reindeer would be limited in their movement, as well as endangered by the machinery. Although the company building the wind farm has agreed to provide compensation, money cannot replace the threat of their diminishing land and culture.
As in other conflicts, the Sami were not consulted prior to the approval of the project. This is not the first time the Sami have faced issues over land rights. Currently, their land is threatened by oil exploration, mining, dam building, logging, military bombing, tourism, and commercial development.
Het is wat onduidelijk uit welk jaar het artikel stamt. Ik vermoed rond 2010. Zie ook het nieuwsbericht Eye on the arctic uit 2010 met update 2016. Zie ook wikipedia Markbygden Wind Farm en Markbygden 1101 – Europe’s largest wind park. A sustainable solution or delusion? van juni 2022.
Ik zal binnenkort informatie over de Zweedse windparken toevoegen.
Zie de literatuurlijst voor de geraadpleegde literatuur.
Noten
De plannen voor het park dateren van 2011, de vergunning volgde drie jaar later. De rendierfamilies werden geconsulteerd over de bouwplannen, waarna die werden aangepast. [rendierherder] Nils-Anders: ‘Ze kwamen met twee voorstellen. Ze wilden hier bouwen of in de buurt van de lentegraaslanden waar de kalveren worden geboren. Het voelde een beetje als: zullen we je linker- of rechterhand afhakken?’
[..]
Volgens Hammarqvist [woordvoerder van het bedrijf] zijn er goede alternatieven voor de traditionele migratie door het gebied waar de windmolens staan. Zo is er de route over het ijs die de Appfjells dit jaar hebben genomen. En anders kan de kudde van 2200 rendieren met transportwagens door het park worden gereden, zegt hij. Het park kent immers een uitgebreid wegennetwerk bedoeld voor het vervoer en onderhoud van de turbines.
Maar volgens Nils-Anders is het lang niet zeker dat de kudde volgend jaar weer over het meer kan, omdat het ijs in een warmer jaar niet stabiel genoeg is. Andere alternatieve routes, zoals om het meer heen, zijn er niet omdat de bergwanden te steil zijn. Vervoer per auto ziet hij om principiële redenen niet zitten. ‘Dat heeft niks meer met traditioneel herderen te maken.’