start > cultuursite > Samische kunstenaars > Wimme Saari, zanger (joiks)
Wimme Saari, zanger (joiks)
werk in ontwikkeling
Wimme Saari
Wimme Saari (ook bekend als gewoon Wimme, geboren in 1959 in Kelottijärvi, Enontekiö) is een van de bekendste Samische zangers uit Finland. Hij combineert yoiks, de traditionele Samische zang met zijn eigen improvisaties, meestal begeleid door techno-ambient muziek van leden van de Finse elektronische groep RinneRadio.
Wimme, komt uit een familie van rendierhoeders uit de regio Enontekiö / Eanodat in Finland, maar heeft het grootste deel van zijn volwassen leven in Zuid-Finland gewoond. Vanaf 1986 werkte hij als geluidstechnicus voor de Finse omroep, voordat hij in de jaren negentig naar Joensuu verhuisde.
In 1996 kreeg hij de Áillohaš-musihkkabálkkašupmi - de Áillohaš Muziekprijs uitgereikt 1.
Beverly Diamond geeft de volgende typering van Wimme. Wimme’s muziek wordt vaak omschreven als "ambient" of "techno", maar dergelijke labels schieten tekort. In verschillende interviews vertelt hij hoe de joik een alledaags verschijnsel was in zijn uitgebreide familie, hoewel hij er thuis niet veel van hoorde. Zijn moeder hing namelijk het Laestadianisme aan, een geloofsstroming die joiken als een zonde beschouwde. Buiten huis hoorde hij echter wel joiken, vooral op plekken waar rendieren jaarlijks werden geteld en gemerkt.
Zoals bij veel Samische families leek de invloed van de kerk geografisch beperkt: "Het reikt niet tot in de natuur of de bergen. Daar is een andere wereld, een andere vrijheid om Same-zijn te beleven." Als jongen durfde hij niet te joiken, maar er gaat een familieverhaal dat hij tijdens een amandeloperatie onder narcose “vreselijk veel joikte”.
In zijn tienerjaren probeerde hij toch te joiken: "Ik wilde deze verboden vrucht proeven," legt hij uit. Hij joikte samen met een neef, in de verste kamer van het huis zodat niemand hen kon horen. In de late jaren zestig had hij al kennisgemaakt met live- en opgenomen optredens van Nils-Aslak Valkeapää en in de vroege jaren zeventig woonde hij zijn eerste liveconcerten bij. Hij bewonderde Valkeapää om zijn lef om de joik op een podium te brengen en te combineren met muziekinstrumenten. De archiefopnames die Wimme ontdekte, hadden ook invloed op hem.
Hij merkte op: "Mijn joiken bevat elementen van de oude joikstijl, zoals de stemtechniek en keeltechniek". Anderen hebben soortgelijke kenmerken opgemerkt. Hij gebruikt een erg rauwe vocale klank, die veel meer doet denken aan oude veldopnames dan aan het gladdere geluid van de meeste hedendaagse uitvoerders in dit genre, aldus een recensist.
Gezien zijn achtergrond is het niet verrassend dat het titelnummer van zijn vierde cd, Gapmu, een joik is die ongetwijfeld autobiografisch. Hierin beschrijft hij zijn kunst als “instinct” (gapmu), niet als een product van culturele ervaring, maar als een pad dat ingaat tegen sociale verwachtingen.
Durf ik mijn instinct te volgen?
Of moet ik, moet ik doen wat men verwacht?
Geen reden om te schreeuwen, laat de tonen een beetje dansen.
(Ja zo, juist zo)
Ja, de keel – de keel is zeker mijn instrument.
Vuur, vlammen, de band die speelt en me de klanken aanreikt,
Het orkest van vuur en vlammen.2
De metafoor van vuur en vlammen als aanduiding van zijn band suggereert een proces waar het geluid wordt gesmeed. De cd Gapmu is een solo-cd, zijn andere cd's zijn veelal gemaakt met zijn band waarin technische studio opnames worden gemengd met life optredens.
(bron: Diamond 2007).
NOT A SONG - A short film portrait of Wimme Saari
In dit filmisch portret van Sophia Hofrichter uit 2013 zien we Wimme in zijn huisje aan de oever van Kelottijärvi in de gemeente Enontekiö (Finland). Hij zegt:
Joiken betekent voor Wimme dat je het karakter van een persoon of een dier in de joik beschrijft met melodie en klank. Het is alsof je schildert, een beeld schept met geluid, melodie en ritme. het is een levende schildering. Wimme zegt:
Als er natuurgeluiden zijn, zoals die van het golven van de zee, de bomen en de wind, dan kunnen die een invloed hebben. Ze geven me nieuwe klanken. Ik kan ze voelen, proeven, ruiken. Ik luister naar de vogels en neem melodieën en elementen van hen over – hoe ze zingen en welke melodieën ze gebruiken. Ik haal een beetje inspiratie uit hun gezang en word zelf ook als een vogel. Ik vlieg.
Wimme probeert te ontdekken hoeveel verschillende geluiden hij kan maken. Hoeveel verschillende instrumenten er in hem verborgen zitten. Hierbij is het makkelijker als je nergens aan denkt, dat je alleen maar kijkt en voelt. Dan komt het vanzelf. Hij kijkt naar het vuur en joikt wat hij daar ziet, welke boodschap het je geeft. In het vuur schuilt een melodie.
Hij zegt:
Het was dat vuur. Ik luisterde naar het geluid van de vlammen en vond een kleine melodie. Daarmee begon ik. De melodie bleef steeds hetzelfde. Ik luisterde opnieuw. Het was hetzelfde, het veranderde niet.
Zie ook de half uur durende Youtube NorthSide documentaire uit 2017, met interviews en joiks.
Hieronder een joik van Wimme uit het album Cugo uit 2000.
Yoik Agálas Johtin (The Eternal Journey)
Discografie
Discografie Wimme 1995-2017:
Wimme (1995), Gierran (1997), Cugu (2000), Bárru (2003)
Gapmu - solo cd (2003), Mun (2009), Rinne* (2013), Human* (2017).
* samen met Basklarinettist Tapani Rinne
Bronnen
Diamond, Beverly (2007) "Allowing the Listener to Fly as They Want to": Sámi Perspectives on Indigenous CD, in: The World of Music Vol. 49, No. 1, Indigenous Peoples, Recording Techniques, and the Recording Industry, pp. 23-48
Gaski Harald 1999 The Secretive Text: Yoik Lyrics as Literature in Nordlit Vol. 3, no. 1 (online
Sophia Hofrichter (2013) NOT A SONG - A short film portrait of Wimme Saari
© februari 2025
Overzicht geraadpleegde literatuur en literatuur om verder te lezen.
Diamond, Beverly (2007). 'Allowing the Listener to Fly as They Want to' : Sámi Perspectives on Indigenous CD Production in Northern Europe. The world of Music, Vol. 49-1, pag. 23-48. *.
Meer informatie...
Gaski, Harald (1999). The Secretive Text: Yoik Lyrics as Literature and Tradition. Nordlit, Vol. 5, pag. 3-27. *.
Ook online.
Meer informatie...
Noten
De prijs eert Sámi muzikanten of bands die een significante bijdrage hebben geleverd aan de diversiteit van de Sámi muziek. Sinds de eerste uitreiking aan Mari Boine in 1993, hebben diverse prominente Sámi artiesten de prijs ontvangen, waaronder Wimme Saari, Sofia Jannok, Ulla Pirttijärvi-Länsman en Frode Fjellheim. De prijs erkent een breed scala aan muziekgenres, variërend van traditionele joik tot moderne interpretaties, en is niet beperkt tot traditionele Noord-Sámi joik.
De Áillohaš Muziekprijs is vernoemd naar Nils-Aslak Valkeapää, ook bekend als Áillohaš, een prominente Sámi kunstenaar, muzikant en schrijver. Hij werd geboren op 23 maart 1943 en wordt beschouwd als een cultureel icoon en natiebouwer binnen Sápmi. Zijn werk heeft grote invloed gehad op de Sámi cultuur en identiteit.
De Samische tekst bij de CD luidt als volgt:
Gapmu
Duosttango mun mannat nugo hálidan.
Duosttalivččingo gamuid mielde luoitit.
Vai bidjat, bidjat vuordámušaid maŋŋel.
Huikit, huikit ii leat dárbu. Vel jo veha eanet mohkohallat nuohtaid.
(No, gal hal dat gal.)
No čotta, čotta lea gal mu instrumeanta.
Dolla, dollanjuoršu, buorre joavku, mii čuojaha ja addá jienaid.
Orkeasttar go dolla, dollanjuorššut.
De Zweedse tekst:
Instinkt
Våga fårdas som jag önskar.
Skulle jag våga följa mina känslor.
Eller låta mina förväntningar vänta, vänta.
Behover inte ropa, ropa. Låta tonerna dansa lite till.
(jo, så , just så)
Ja strupen, strupen år mitt instrument.
Eld, flammor, ett gott sällskap, som spelar och ger mig klanger.
En orkester är elden, flammorna.
De Engelse tekst:
Instinct
Dare I go as I want to?
Dare I follow my instincts?
Or should I, should I do as expected?
There's no need to shout. I'd rather put a tonal contour here and there.
(Well, it should do all right.)
Yes, the throat, the throat is my instrument for sure.
The fire and the flame my band that plays and gives me tones.
The orchestra of fire and of flames.